قال رسول الله صلّی الله علیه وآله وسلّم:

آفَةُ الشَّجاعَةِ البَغىُ (ظلم آفت شجاعت است.) وَ آفَةُ الحَسَبِ الاِفتِخارُ (فخر فروشی و خود برتربینی آفت حسب و نام نیک و خانواده ی نیک و ارزش های نسبی است.) وَ آفَةُ السَّماحَةِ المَنُّ (منت گذاشتن آفت سخاوت است.)

باید توجه داشت که علاوه بر آیات اخلاقی که در قرآن است رسول خدا (ص) نیز احادیث اخلاقی بسیاری دارد. یکی از اهداف بعثت این است که رسول خدا (صصلّی الله علیه وآله وسلّم) می فرماید: إِنَّمَا بُعِثْتُ‌ لِأُتَمِّمَ‌ مَكَارِمَ‌ الْأَخْلَاقِ. در کلمات و اعمال رسول خدا (صصلّی الله علیه وآله وسلّم) مسائل اخلاقی فوق العاده زیادی وجود دارد. تعبیر به (اتمم) این است که انبیاء سلف نیز مکارم اخلاقی داشته اند ولی رسول خدا (صصلّی الله علیه وآله وسلّم) آنها را کامل کرده است. ریشه های فضائل اخلاقی توسط خداوند در درون ذات انسان قرار داده شده است و رسول خدا (ص) درصدد پرورش آنها است. انسان در درون ذاتش و از روی فطرت از امانت و صداقت خوشش می آید و دروغگویی و خیانت را زشت می شمارد. پیغمبر اکرم (صصلّی الله علیه وآله وسلّم) درصدد بوده است که این مکارم را تکمیل نماید.

در حدیث مزبور نه آفت ذکر شده است که ما در این جلسه به شرح سه مورد فوق از آن بسنده می کنیم.

(آفت) چیزی است که می تواند یک نعمت پرارزش را از کار بیندازد و آن را تبدیل به نقمت کند. مثلا اگر درختی تنومند و پر محصول آفت بگیرد نه تنها بی فایده می شود حتی مزاحمت نیز ایجاد می کند.

آفت شجاعت، ظلم است. شجاعت ممکن است ذاتی باشد و یا اکتسابی و به هر حال نعمتی از نعمت های خداوند است و انسان می تواند به وسیله ی آن افتخارات و مملکت و مال و منال و آبرو و خانواده ی خود را حفظ کند. ولی اگر کسی از آن سوء استفاده کند و به دیگران ظلم نماید، این موجب می شود که نعمت شجاعت تبدیل به مصیبت شود. پهلوان ها سابقا که در محله هایی بودند پناهگاه نوامیس مردم در آنجا بودند و جلوی افراد هرزه را می گرفتند تا مزاحم نوامیس مردم نشوند و مانع می شدند که کسی به دیگری ظلم کند.

آفت حسب نیز افتخار است. حسب از ماده ی حساب است ولی در لغت به معنای اصل و نسب والا آمده است. بنا بر این حسب به معنای ارزش مقام، خانواده ی آبرومند و مانند آن است. اگر انسان در خاندان اصیل و پر افتخاری و خوش نام باشد این یک نعمت است زیرا انسان می تواند در میان مردم با آبرو زندگی کند و از این موقعیت برای کم به دیگران استفاده نماید. آفت آن این است که انسان به فخرفروشی و خودبرتربینی روی آورد که موجب می شود آن نعمت به نقمت تبدیل شود.

سخاوت نیز گاه ممکن است ذاتی باشد و یا اکتسابی و در هر حال سخیّ بودن یک نعمتی محسوب می شود و انسان می توان با این صفت در دنیا و آخرت شخصیت و آبرو پیدا کند و با این صفت ذخیره ای برای یوم المعاد خود ایجاد کند ولی اگر در عوض، منت بگذارد این آفت جلوی آن نعمت را می گیرد. قرآن مجید خیلی نسبت به این نکته تأکید دارد و می فرماید: قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً یعنی اگر با زبان خوش شخص سائل را رد کنند بهتر از آن است که مبلغ خوبی به فرد بدهند ولی به او اهانت کنند و یا منت بگذارند (مثلا بگویند: حواست باشد که اگر من به تو کمک نمی کردم زندگی ات از بین می رفت.)