قال امیر المؤمنین علی علیه السلام: مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ، وَمَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ، وَمَنْ خَافَ أَمِنَ

کسی که محاسبه نفس کند سود می برد؛ کسی که غافل باشد زیان می بیند و کسی که از خدا بترسد، امنیت دنیا و آخرت نصیب او می شود.

بسیاری از علمای اخلاق و عرفا با تمام اختلافاتی که در خط و مشیشان در مسئله سیر و سلوک دارند، بر چهار مرحله اتفاق نظر دارند: 1. مرحله مشارطه 2. مرحله مراقبه 3. مرحله محاسبه 4. مرحله معاقبه

صبح که از خواب برمی خیزد با خود شرط کند که معصیت نکند و در طاعت حق کوشا باشد ذاکرباشد.

در اثناء روز هم مراقبت می کند که از برنامه صبح گاهی منحرف نشود.

شب که می شود محاسبه می کند که چه کرده است؛ آیا گامی به سوی خدا برداشته ام یا درجا زده ام یا آلوده تر شده ام. اگر نتیجه محاسبه این باشد که گامی به جلو برداشته شکر خدا می کند و اگر درجا زده یا به عقب رفته باید خود را مجازات کند و نفس را از مشتهیات منع کند.

گفته اند کسی که این چهار مرحله را داشته باشد با سرعت به سوی قرب الی الله پیش می رود.

در این حدیث هم اشاره ای به یک بخشی از این مطلب شده که همان مسئله محاسبه است که قسمت مهم این چهار مرحله محسوب می شود.