رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در روایتی کوتاه و پر معنا می فرماید: إذا طلب أحدكم من أخيه حاجة فلا يبدأه‌ بالمدحة فيقطع ظهره.[1]

یعنی هرگاه یکی از شما حاجتی از برادر دینی اش دارد ابتدا او را مدح و ستایش نکند و مثلا نگوید که شما فلان شخصیت را دارید و از لحاظ جود و بخشش فلان و فلان هستید و همه جا صحبت از بذل و بخشش شماست و یا شما مانند حاتم طائی می مانید و امثال آن. زیرا اگر چنین کند این ستایش برای آن برادر مؤمن کمرشکن است و خلوص نیّت او را خدشه دار می کند.

معمول است اگر کسی بخواهد از دیگری تقاضایی کند ابتدا طرف مقابل را مورد ستایش قرار می دهد مثلا می گوید: مشکلی داریم که خدمت شما رسیدیم و شما هم به حمد الله مشکل گشا هستید و خیرتان به همه می رسد. (این کار موجب می شود که خلوص نیّت او از بین می رود.)

مسأله ی خلوص نیّت در انفاق و بذل و بخشش مسأله ی مهمی محسوب می شود و در آیات و روایات متعددی به آن پرداخته شده است. به عنوان مثال در آیه ی قرآن می خوانیم: ﴿قَوْلٌ‌ مَعْرُوفٌ‌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً﴾[2]

یا مثلا در بعضی از روایات وارد شده است که شرک در عمل از حرکت مورچه در شب تاریک بر روی سنگ سیاه هم مخفی تر است. این یک واقعیت است زیرا اگر انسان به اندازه ی سر سوزنی حواسش جمع نباشد به این شرک و ریا مبتلا می شود. مثلا چه بسا کسی که انفاق می کند انتظار دارد که فرد انفاق شونده از او تشکر کند که اگر چنین نکند گاه او را مذمت می کند و می گوید که او نه تنها از ما تقاضا دارد، حتی طلبکار هم هست. گاه ممکن است انتظار خدمت، تلافی و مدح و ثنا داشته باشیم که موجب می شود خلوص نیّتِ ما خدشه دار شود.

شاید به همین دلیل است که در روایات آمده است که انفاق، هم باید جهرا و هم سرّا زیرا اگر در انفاق جهری و علنی خلوص نیّت به مقدار کافی نباشد این خلوص نیّت در انفاق پنهانی غالبا وجود دارد.

از این رو بیش از آنچه به انفاق توجه داریم باید به خلوص در انفاق توجه کنیم.

1399/10/01

-------------------------------

[1] نهج الفصاحة، ابوالقاسم پاینده، ج1، ص196، حدیث 117.

[2] بقره/سوره2، آیه263.