بهره برداری از علم اصول برای فقه پس از رحلت پیامبر(صلّی الله علیه وآله) آغاز شد و به تدریج در اثر ازدیاد مسائل رو به فزونی رفت.

در این بین، هستۀ اولی تفکر اصولی در میان شیعه به عصر امامت امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) برمی‌گردد؛ آن بزرگواران، شیوه صحیح استنباط احکام الهی از قرآن و سنت را به روش القای اصول و تشویق به تفریع، به شاگردان آموزش دادند.

در اين دوره، تنها تك ‌مسئله‌هايى كه بعدها در اصول فقه يك نظام و باب بندی منطقى يافتند، به‌صورت مستقل يا در ضمن مباحث ديگر چون مسائل كلامى، فقهى یا تفسيرى مورد بحث قرار مى‌گرفتند.